Door Jan Sepp

In Amsterdam bestonden rond 1900 – 1915 twee (of drie? of vier?) werven van verschillende eigenaren met de naam Hinloopen. Allemaal bouwden ze hoofdzakelijk dekschuiten. Uit de scheepsmetingen wordt niet direct duidelijk welke meting bij welke werf hoort. Ik heb daarom een nogal ingewikkelde database-query opgesteld om ze van elkaar te onderscheiden. In dit stuk verantwoord ik mijn keuzes.

Eerst maar even wat we weten uit de secundaire bronnen. Rond 1890 – 1900 zijn er twee werven van twee verschillende Hinloopens die vlak bij elkaar liggen: de werf ‘De Valk‘ van J. Hinloopen aan de Valkenburgerstraat 132; en de werf ‘De Koning David‘ van de weduwe F. Hinloopen aan de Uilenburgerstraat 79. Beide werven lagen met hun achterkant – de kant waar ze de schepen te water lieten – aan de Uilenburgergracht, maar aan twee verschillende zijden van die gracht. De oorspronkelijke eigenaars waren broers. Hun vader was melkveehouder in Ransdorp.¹Hendrik Hinloopen, 1804 – 1883 Waarom de broers naar Amsterdam kwamen en dekschuiten gingen bouwen en verhuren, waar ze het vak geleerd hebben en waarom ze niet in één bedrijf samenwerkten, heb ik niet kunnen achterhalen.

Rond 1915 zijn beide werven verplaatst. ‘De Koning David’ zit dan volgens de literatuur op de Grote Wittenburgerstraat 160 en ‘De Valk’ zit dan aan de Korte Ouderkerkerdijk in Ouder-Amstel. Bovendien heeft de laatste dan niet meer J. Hinloopen als eigenaar, maar de Gebroeders Hinloopen – de zoons van J. Hinloopen. Die Korte Ouderkerkerdijk (bij de Omval in de Amstel, de bocht in de rivier vlak bij het huidige Amstelstation) wordt in 1921 geannexeerd door Amsterdam, dus vanaf dat moment zitten beide werven weer in Amsterdam, maar wel vèr van de oorspronkelijke Uilenburgergracht. Of niet? Sommige bronnen suggereren dat beide werven dan óók nog actief zijn aan de Uilenburgergracht.

U raadt al waar de moeilijkheden beginnen: als er bij een scheepsmeting staat dat het schip is gebouwd door “Hinloopen”, door welke Hinloopen dan? Op welke van de twee (of drie, of vier) werven?

De werf ‘De Koning David’ van de weduwe F. Hinloopen

Dit was de werf die oorspronkelijk op het eiland Uilenburg lag. De wervenlijst van de Vereniging De Binnenvaart omschrijft het zo: “De weduwe Hinloopen of Hindeloopen had in 1897 een scheepstimmerwerf ‘Koning David‘ gelegen aan de Klokkengang tussen de percelen Uilenburgerstraat 69 en 81.”²Wervenlijst De Binnenvaart, zoek op Hinloopen Het precieze adres is, blijkens het briefhoofd van de werf, Uilenburgerstraat 79. De werf is op 24 augustus 1870 opgericht door Frans Hinloopen, die is overleden op 4 maart 1896, waarna zijn weduwe de werf voortzette.³Website genalogieonline: Frans Hinloopen 1838 – 1896

Die weduwe (haar meisjesnaam was overigens Barbara Veltenaar⁴ Barbara Veltenaar, 1843 – 1931) was kennelijk een formidabele dame. Haar man is in 1896 overleden, Barbara was toen 53 en had elf kinderen gekregen, waarvan er vijf gestorven zijn voordat ze vijf jaar oud waren. Maar ze is na de dood van haar man niet stil gaan zitten. Integendeel: al in 1897 diende ze een hinderwet-aanvraag in “voor het plaatsen van eene veldsmidse” op het terrein van de werf.⁵De Telegraaf, 4 oktober 1897, blz. 2 (in te zien via Delpher) Enkele jaren later, in 1900, kocht ze een deel van het terrein van de werf ‘Hollandia‘: het perceel Grote Wittenburgerstraat 160.⁶Het nieuws van den dag : kleine courant van 10-11-1900, Blz. 2, Stadsnieuws. In te zien via Delpher. ⁷Pas op: de toenmalige nummering van de percelen komt niet overeen met de huidige nummers. De werf lag in het noordwesten van Wittenburg, ter hoogte van de huidige Derde Wittenburgerdwarsstraat. Deze transactie wordt bevestigd in de wervenlijst van de Vereniging De Binnenvaart.⁸Zoek in de Wervenlijst op Hinloopen Ook de Maritiem Historische Databank (MarHistData) beschrijft de aankoop.⁹Lemma: Werf Hollandia, Cornelis van Swieten

Terzijde: die werf ‘Hollandia’ heeft een gedenkwaardige geschiedenis. Niet alleen is daar het eerste stoomjacht in Nederland gebouwd, de Mercurius,¹⁰Cornelis van der Vijver: “Geschiedkundige beschrijving der stad Amsterdam, […]”, Volume 4 blz. 132. Amsterdam (Gebr. Diederichs), 1848 maar ook het eerste stoom-vrachtschip, de Prinses Marianne, dat op 7 april 1825 te water werd gelaten.¹¹Zie de website van het Stadhuismuseum Zierikzee

Anderen situeren de werf ‘Hollandia’ op Kattenburg, één eiland meer naar het westen.¹²F.G.M.Douwes: “Scheepsbouw te Amsterdam in vroeger eeuwen”. In: Ons Amsterdam, 13e jaargang (1961), pagina 10 (bijschrift bij de afbeelding). Douwes is echter op meer plaatsen slordig. Maar het adres Grote Wittenburgerstraat 160 (dus op het eiland Wittenburg, niet op Kattenburg) als nieuwe locatie voor de werf ‘De Koning David’ is correct, zoals ik straks zal aantonen.

Twee werven ‘De Koning David’

Alle literatuur gaat er voetstoots vanuit dat de werf in 1900 in zijn geheel verhuisde van Uilenburg naar Wittenburg. Maar … de weduwe Hinloopen verhuisde de werf niet, zij stichtte een tweede werf! Het Joods Historisch Museum bezit een aantal archiefstukken over de werf. Eén daarvan is een “Notariële akte betreffende de uitbreiding van scheepswerf ‘koning David’ aan de Uilenburgerstraat” uit … 1908! De werf koopt dan voor 1000 gulden (voor die tijd een heel bedrag) een smalle strook grond van de buren, de Nederlands-Israelitische Hoofdsynagoge. Er is wel een voorwaarde aan verbonden: de werf moet zorgen voor een stevige schutting tussen het werfterrein en het terrein van de synagoge.¹³Collectie Joods Historisch Museum, Objectnummer D002330 Overigens wordt in dat stuk “F. Hinlopen of Hinloopen” als onderhandelaar namens de werf genoemd. De weduwe Hinloopen heeft een zoon die, net als zijn vader, Frans heet. Frans junior is geboren in 1875 en is getrouwd in 1899.¹⁴Frans Hinloopen, 1875 – 1953 Is het toeval dat de weduwe een jaar later jaar het terrein op Wittenburg gekocht heeft? Is het mogelijk dat Frans bij zijn huwelijk (of op zijn 25e verjaardag) het beheer over de “oude” werf van zijn moeder heeft gekregen? Hoe dan ook, de bedrijfsleiding blijft bij de weduwe F. Hinloopen.

Er hebben dus een tijdlang twee werven ‘De Koning David’ naast elkaar bestaan. Dat blijkt ook uit een bewaard gebleven briefhoofd, eveneens in de collectie van het Joods Historisch Museum:¹⁵objectnummer 2332

Het is dank zij dit briefhoofd dat ik een paar alinea’s hierboven met zoveel stelligheid durfde beweren dat de werf gevestigd was op het adres Uilenburgerstraat 79. Overigens was het kantoor gevestigd aan de Oude Waal 6. Dat was ook het woonadres van Frans Hinloopen Jr, blijkens de notariële akte uit 1908.
Eén onderneming met meerdere werven was in die tijd geen uitzondering. De familie Bernhard, die net als de weduwe Hinloopen dekschuiten bouwde en verhuurde, had aan het begin van de twintigste eeuw zelfs verscheidene werven tegelijk in bezit.¹⁶Zie het interessante portret van Pieter Klein over die familie op de website van de Vereniging De Binnenvaart.

Het Joods Historisch Museum bezit nòg een stuk over de werf: een verordening in het Gemeenteblad van 17 oktober 1911, waarin de onteigening van alle gronden en gebouwen op Uilenburg aangekondigd wordt.¹⁷Collectie Joods Historisch Museum, Objectnummer D002331 Uilenburg was verworden tot een krottenwijk: van de 908 woningen op het eiland waren er maar liefst 380 “ongeschikt voor bewoning”. Het plan behelsde de verbreding van de Uilenburgerstraat, de aanleg van twee nieuwe dwarsstraten en de gedeeltelijke demping van de Uilenburgergracht “… die in niet geringe mate is vervuild.” Frans Hinlopen (die nu definitief met één “o” gespeld wordt) bezit twee stukken grond die onteigend zullen worden. We mogen aannemen dat dit het einde van de vestiging van ‘De Koning David’ op Uilenburg betekend heeft.

Maar niet van het hele bedrijf. In het telefoonboek van januari 1936 komt de Fa. Wed. Hinloopen, ‘Scheepsbouwk. enz.‘ nog steeds voor, nu met als kantoor Kalkmarkt 6 in het centrum van Amsterdam. De weduwe zelf was inmiddels – in 1931 – overleden, dus kennelijk was nu één van haar zoons de ‘Scheepsbouwk.’ (Scheepsbouwkundige?).¹⁸Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1936, terug te vinden via Delpher Misschien was dat Frans wel, maar daar is geen enkel bewijs voor. Van de verhuur van dekschuiten is in deze periode geen spoor meer te vinden.

Metingen over de werf ‘De Koning David’

Terug naar de scheepsmetingen. Die geven geen adres van de bouwwerf, we zijn al blij als ze een werf en de plaats van die werf noemen. Dus uit de metingen valt niet op te maken of er één of twee werven waren, laat staan welk schip op welke werf gebouwd zou zijn. Ik heb de zoekopdracht dan ook niet verder verfijnd dan: Toon mij alle metingen van schepen die gebouwd zijn op de werf van de weduwe (F.) Hinloopen, of op de werf ‘De Koning David’, beide in Amsterdam. Dat levert een lijst van 150 metingen op. Daarvan zijn er 83 ‘Eerste Metingen’, dus (bijna) met zekerheid nieuwgebouwde schepen. De oudste meting is van 1893 – toen de werf in ieder geval op de Uilenburgerstraat zat – en de jongste van 1917. Lang heeft de werf het kennelijk niet volgehouden op Wittenburg. De lijst is te lang voor een bijlage, als u geïnteresseerd bent kunt u hem downloaden in spreadsheet formaat.

Ten slotte: De motorsleepboot die de werf in 1911 voor de eigen dekschuitenverhuur gebouwd heeft, die eveneens ‘Koning David’ heette, is liefdevol gerestaureerd en vaart nog steeds, zelfs weer onder de oorspronkelijke naam. Het gaat om meetnummer A3093N, en de sleepboot is opgenomen in de database van de Stichting BASM.

De Werf ‘De Valk’ van J. Hinloopen

Er was nog een tweede Hinloopen actief in Amsterdam rond 1900: Jan Hinloopen, een (twee jaar oudere) broer van Frans Sr. en dus een zwager van de weduwe Hinloopen. Jan is geboren in 1836.¹⁹Jan Hinloopen, 1836 – 1922 Hij heeft zijn werf waarschijnlijk in 1866 gesticht – getuige een gedenksteen die later ter sprake komt. Zijn zoons Franciscus,²⁰Dit is weer een andere Frans Hinloopen dan de man en de zoon van De Weduwe Hinloopen. Déze Franciscus heeft geleefd van 1872 tot 1950. Hendricus,²¹1869 – 1951 Pieter²²1878 – 1959 en Gerard Jacobus²³1885 – 1936moeten in de periode 1902 – 1904 de werf overgenomen hebben. (Jan Hinloopen was in 1902 inmiddels al 66 jaar oud.) Althans, vanaf 1902 zien we in de metingen in plaats van J. Hinloopen als eigenaar van de werf de aanduiding Gebroeders Hinloopen opduiken.

De werf ‘De Valk’ was dekschuitenbouwer en -verhuurder, net als de werf ‘De Koning David’ van de weduwe F. Hinloopen. ‘De Valk’ lag aan de voorkant aan de Valkenburgerstraat 132 (daar kwam de naam vandaan), aan de achterkant aan de Uilenburgergracht.²⁴Informatie over het precieze adres op de website Joods Amsterdam Schuin tegenover de werf ‘De Koning David’, dus. Van dat stukje (Joods) Amsterdam is helemaal niets meer over, nadat eerst de bewoners grotendeels zijn weggevoerd in de Tweede Wereldoorlog en later zowel de Metro als de bouw van de (toegangsweg naar) de IJ-tunnel de buurt onherkenbaar veranderd heeft.

Heel groot kan de werf aan de Valkenburgerstraat niet geweest zijn, hij deelde de poort met een aannemer van sloopwerken:

Aan de waterkant zag de werf er zo uit:

Werf ‘De Valk’ verhuist naar de Omval

Ook deze werf is verhuisd, in 1913 of 1914, en daar weten we meer over. Het kantoor van de werf, annex woonhuis van de directeur, is bewaard gebleven. Waarschijnlijk woonde Pieter Hinloopen, één van de vier broers, er in.²⁵“Oom Piet en tante Maaike hebben in het Hinloopen-huis gewoond”, vermeldt de levensbeschrijving van Pieter

Dit pand staat op de Korte Ouderkerkerdijk nummer 16 in Amsterdam. Voor de Amsterdamse lezers: het ligt bij de Omval, die knik in de Amstel vlakbij het Amstelstation, waar tegenwoordig het gebouw van Waternet het stadsbeeld domineert.

We weten uit archieven en oude foto’s zeker dat dit pand behoorde aan de werf ‘De Valk’. Hoogstwaarschijnlijk is het eind 1913 gebouwd, getuige een gedenksteen in de muur:

Ook dit stukje Amsterdam is inmiddels grondig veranderd. De Korte Ouderkerkerdijk hoorde in 1913 niet eens bij Amsterdam, het lag toen in de gemeente Ouder-Amstel. Amsterdam heeft dat gebied in 1921 geannexeerd.²⁶Zie ook mijn artikel over de scheepswerven “De Amstel” op deze webite Het gebouw is bewaard gebleven. Aan de waterkant staat nu een modern aandoend vierkant pand – dat wèl ongeveer dezelfde afmetingen heeft als de voormalige werkloods van de werf ‘De Valk’, daar is kennelijk over nagedacht. Het voormalige kantoor annex directeurswoning, met het karakteristieke dak, ligt er een beetje verscholen achter, omdat de weg verlegd is. In die twee gebouwen samen zit nu een Italiaans restaurant.

Deze werf heeft lang bestaan. In de Tweede Wereldoorlog is hij gespaard gebleven. Dat weten we omdat roeivereniging De Amstel, nadat hun botenhuis door de Duitsers was gevorderd en afgebroken, de boten kon stallen bij ‘De Valk’.²⁷Volgens de Website Roeivereniging De Amstel In 1987 is de werf officieel opgeheven,²⁸Bron: 020apps.nl maar toen waren alle vier de broers al dood. De metingen drogen al in 1931 op.

Er is een klein archief bewaard gebleven dat met deze werf van doen heeft, namelijk dat rond de Hinderwetvergunningen, uit de tijd dat de Omval nog op het grondgebied van Ouder-Amstel lag. De wegen van de geschiedenis zijn vreemd: dit archief ligt bewaard in het Stadsarchief van Amsterdam!²⁹Inventarissen Stadsarchief Amsterdam, nummer 5500/912

Wat gebeurde er na 1913 met de werf in de Valkenburgerstraat? Werd die meteen gesloten? Opmerkelijk is dat in de scheepsmetingen nog een meting uit 1921 voorkomt van een dekaak die gebouwd is bij J. Hinloopen (meetnummer A9398N), dus niet bij de Gebroeders Hinloopen. Wederom biedt het telefoonboek van januari 1936 uitkomst: er staan twee werven voor de gebroeders Hinloopen:³⁰Naamlijst voor den interlocalen telefoondienst 1936, terug te vinden via Delpher

Vader Jan Hinloopen is dan al lang gestorven: in 1922.³¹Website Genealogie Online Dus een van de broers moet in 1936 de directie gevoerd hebben over de werf aan de Valkenburgerstraat. De vraag is of daar nog nieuwbouw gepleegd werd: de werf aan de Korte Ouderkerkerdijk bood daarvoor veel meer ruimte. De laatste scheepsmeting voor de gebroeders Hinloopen of de werk ‘De Valk’ is van een dekschuit uit 1931. Dat wil niet zeggen dat er daarna niets meer gebouwd is, maar de noodzaak tot meten ontbrak kennelijk.

Metingen over de werf ‘De Valk’

Ook bij deze werf geldt weer de vraag: één of twee werven tegelijkertijd? Ik heb het, wat betreft de Scheepsmetingen, als volgt opgelost:

• Als een meting als werf geeft “J. Hinloopen” in Amsterdam, dan ken ik die meting toe aan de werf in de Valkenburgerstraat.
• Als een meting als werf enige vorm van “Hinlo(o)pen” geeft en als plaats van de werf Ouder-Amstel, dan ken ik hem toe aan de werf bij de Omval (die immers tot 1921 in de gemeente Ouder-Amstel lag).
• Als een meting aangeeft “Gebr. Hinloopen” of “De Valk” zonder meer, dan ken ik hem tot en met 1913 toe aan de werf in de Valkenburgerstraat, en vanaf 1914 aan de werf bij De Omval. De gedenksteen voor de werf bij De Omval is immers gelegd in december 1913.
• Als de meting als werf vermeldt “Gebr. Hinloopen” in Amsterdam, en er wordt geen bouwjaar vermeld, dan ken ik die toe aan de werf bij De Omval. Dat is arbitrair, maar ik moet ze ergens onder brengen.

En zo kom ik tot twee lijsten, één voor de werf aan de Valkenburgerstraat met 77 metingen, waarvan 55 “Eerste metingen”; en één voor de werf aan de Korte Ouderkerkerdijk met 74 metingen, waarvan 38 “Eerste metingen”. (Een “Eerste Meting” betekent dat het vrijwel zeker om een nieuw schip gaat, dat gebouwd is op de aangegeven werf.)

U kunt beide lijsten weer downloaden in spreadsheet-formaat, als u dat wilt: dit is de lijst voor de Valkenburgerstraat en dit is de lijst voor De Omval.

Samenvatting

Het is bij veel scheepswerven een patroon: men wisselt regelmatig van vestigingsplaats. Dat geldt ook voor de beide dekschuiten-werven van Hinloopen.
In de inleiding stelde ik de vraag: hadden de Hinloopens twee of drie of vier scheepswerven? In ieder geval kunnen we stellen dat er twee verschillende bedrijven waren. Enerzijds hebben we te maken met de weduwe F. Hinloopen met de werf ‘De Koning David‘, die op twee plaatsen tegelijk gezeten heeft: tot tenminste 1911 op Uilenburg en vanaf 1900 ook op Wittenburg. Hoewel deze werf tussen 1900 en 1911 op beide plaatsen tegelijk heeft bestaan, valt dat uit de scheepsmetingen niet meer af te leiden. Ik heb dan ook maar één lijst met metingen voor beide werven kunnen maken.
Daarnaast hebben we te maken met de werf ‘De Valk‘ van J. (Jan) Hinloopen. Rond 1902 wordt Jan Hinloopen opgevolgd door zijn zoons, de (vier) “Gebroeders Hinloopen”. Ook deze werf lijkt eind 1913 of begin 1914 van de Valkenburgerstraat in Amsterdam te verhuizen naar de Korte Ouderkerkerdijk, ook wel De Omval genoemd. Tot 1921 ligt die werf in de gemeente Ouder-Amstel, maar in 1921 wordt de de Omval geannexeerd door Amsterdam. Ook bij deze werf hebben de twee vestigingen nog een tijdlang naast elkaar bestaan. Uit de metingen is niet goed op te maken welke werf welke schepen heeft gebouwd, maar je mag aannemen dat de werf aan de Omval vanaf 1914 het merendeel van de nieuwbouw heeft uitgevoerd. Ik heb wel twee lijsten met metingen kunnen maken die een goed (maar niet perfect) beeld geven van welke schepen op welke vestiging gebouwd zijn.
Kortom: twee of drie of vier? Vier! Met dien verstande dat de werf van ‘De Koning David’ op Uilenburg waarschijnlijk al gesloten was (in 1911) toen de werf aan de Omval nog gebouwd moest worden (in 1913).

Ten slotte wil ik er op wijzen dat voor beide bedrijven de werf vermoedelijk bijzaak was: zij leefden van de dekschuitenverhuur, niet van de verkoop van (nieuwgebouwde) schepen. Ze bouwden vermoedelijk het meest voor eigen gebruik.

---

Met veel dank aan Pieter Klein van Binnenvaarttaal voor het kritisch meelezen en enkele belangrijke aanvullingen.

Opmerkingen of opbouwende kritiek? Graag! Stuur ze naar e-mailadres metingen[at]s2ep2.nl.

---

• Zie ook het artikel over de twee werven ‘ De Amstel’ in Ouder-Amstel
• Zie ook het artikel over twee kleine werven in Rotterdam
• Terug naar de hoofdpagina Scheepsmetingen.