Scheepsmetingen

Door Jan Sepp

Ere wie ere toekomt: Jeroen ter Brugge en George Snijder. Jeroen (die toen bij het Maritiem Museum – MMR – in Rotterdam werkte) heeft in 2008 de “liggers” van de Scheepsmetingsdienst bijna letterlijk uit een container gered. George heeft daarna in een haast ongekende crowdsourcing actie ervoor gezorgd dat ze gedigitaliseerd werden.

Liggers? De Scheepsmetingsdienst heeft vanaf 1898 de scheepsmetingen op papier bijgehouden. Iedere meting leidde tot meerdere documenten. De belangrijkste twee waren een meetbrief voor de eigenaar van het schip en een inschrijving in het grote boek van de Scheepsmetingsdienst. Nou ja, boeken, want er waren meerdere districten en die boeken raakten natuurlijk in de loop der jaren vol. Eén zo’n boek heet een ligger.

In 1989 is de Scheepsmetingsdienst overgegaan op digitale registratie. Dus de liggers lopen van 1898 tot 1989. Per meting één regel, en dat betekent dat er zo’n vijf tot (later) tien of soms wel twaalf regels op een (folio) vel passen. Kijk maar naar dit willekeurige voorbeeld van zo’n vel. 77 liggers in totaal.

Schat aan informatie

In ambtelijke taal waren de liggers een uitvoeringsarchief. En wat doet een ambtenaar met een verlopen uitvoeringsarchief? Juist, na verloop van tijd vernietigen. Diverse mensen (Hein Sommer van de LVBHB, Henk Dessens van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam en Frits Loomeijer van het MMR, en dan vergeet ik vast nog een paar mensen) kregen daar lucht van en hebben zich ingezet om die schat aan (maritieme) informatie te behouden. Uiteindelijk mocht het MMR ze komen ophalen. Nou ja, mocht? Eén van de betrokkenen schreef “we hebben ze als het ware gekaapt”. In de beste maritieme traditie!
Vervolgens lagen ze in het MMR stof te verzamelen: geen budget om ze te ontsluiten. George kreeg daar weer lucht van en heeft toen ongeveer de helft van de (77) liggers gefotografeerd, met de bedoeling ze uit te werken. Kopieën van de andere helft heeft hij later later gekregen van het MMR, die de liggers inmiddels had laten inscannen. En toen? Iedere ligger bevat toch al gauw zo’n 1.500 regels, reken maar uit.

Digitaal ontsloten

Daar heeft George een geniale beweging gemaakt: hij is gewoon “Wie helpt er mee” gaan adverteren in de bladen van oude-bootjes afficionado’s. Om een lang verhaal kort te maken: uiteindelijk heeft hij zo’n 40 vrijwilligers bij elkaar gehaald, die elk één of meer liggers overgeschreven hebben. Monnikenwerk: regel voor regel overtypen – en dat kan best lastig zijn, als je het handschrift van sommige meters ziet!

Maar ja, toen had George uiteindelijk 112 spreadsheets – circa 120.000 metingen! Hoe het precies ging weet ik niet meer, maar hij en ik hebben toen contact met elkaar gelegd (we waren beiden op dat moment actief in de LVBHB) en ik heb toen aangeboden dat in één grote database te zetten en die te ontsluiten via het web. Die samenwerking bestaat nog steeds (we zijn ondertussen bezig aan versie 20!). Ik “zit” bovenop die database en kan hem dus binnenstebuiten keren zoveel ik wil. In de bijdragen onder dit menu vindt u de dingen die mij opvallen. Dat zijn bijna allemaal details, dus voor de liefhebbers.

Als u meer wilt weten over de liggers dan raad ik u van harte het boek van George Snijder over de scheepsmetingen aan: De maat genomen.

Artikelen in deze categorie: